Szlak Renesansu w Małopolsce 2010: Tarnów, Szymbark

21 listopada (niedziela), godz. 11.00 – 16.00
wstęp wolny

W najbliższą niedzielę, tj. 21 listopada, zapraszamy na kolejne Spotkania z Kulturą Renesansu w ramach tegorocznej edycji programu Szlak Renesansu w Małopolsce. W centrum zainteresowania znajdą się tym razem zabytki epoki Renesansu w Tarnowie (Ratusz, renesansowe kamienice przy Rynku, monumentalne nagrobki w Katedrze) oraz otwarty właśnie po długim remoncie Dwór Obronny w Szymbarku.

Od 11.00 do 16.00, o każdej pełnej godzinie, przewodnicy będą nieodpłatnie oprowadzać zwiedzających po obiektach, niewątpliwie należących do pereł Renesansu w Polsce. Organizatorzy zaplanowali również wydarzenia towarzyszące zwiedzaniu. W Tarnowie zwiedzanie rozpoczynać się będzie co godzinę przed Ratuszem, a w Szymbarku – przed wejściem do Dworu - hasło: „Szlak Renesansu w Małopolsce”.

Istnieje również możliwość udziału w autokarowej wizycie studyjnej do Tarnowa i Szymbarku. Zapraszamy przedstawicieli Urzędu Marszałkowskiego, pracowników instytucji kultury, branży turystycznej, dziennikarzy, studentów i uczniów oraz wszystkich zainteresowanych programem. Koszty udziału w wizycie studyjnej pokrywa organizator. Ze względu na ograniczoną liczbę miejsc, prosimy o wcześniejsze wysłanie zgłoszenia udziału na adres: kasia@villa.org.pl lub zgłoszenie telefoniczne - tel. 012 425 36 44 w. 148, 153. Zgłoszenia przyjmowane będą do piątku 19 listopada, do godz. 14.00. Liczba miejsc ograniczona – decyduje kolejność zgłoszeń.

Przystanek pierwszy:

Tarnów

Pierwsza wzmianka o Tarnowie pochodzi z roku 1125. W 1264 roku spotkali się w Tarnowie książę Rusi Halickiej Daniel i Bolesław V Wstydliwy i wspólnie dokonali rozgraniczeń podległych im księstw. Prawa miejskie Tarnów uzyskał w 1330 z nadania Władysława Łokietka. Ówczesnym właścicielem miasta był Spycimir Leliwita. Dlatego herbem Tarnowa stała się właśnie Leliwa. Tarnów przez wieki pozostawał miastem prywatnym, będąc kolejno własnością rodów: Tarnowskich (potomków Spycimira, jednym z nich był hetman Jan Amor Tarnowski), Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. W 1528 roku na zamku w Tarnowie przebywał przez pół roku wygnany król Węgier Jan Zápolya.

W XVIII stuleciu, po pierwszym rozbiorze, Tarnów stał się częścią monarchii habsburskiej (Królestwo Galicji i Lodomerii). Dzięki temu utworzono w Tarnowie biskupstwo, gdyż dotychczas pobliskie tereny podlegały biskupowi krakowskiemu, a Kraków znacznie później stał się na dobre częścią Cesarstwa Austriackiego. W 1856 Tarnów znalazł się przy trasie kolei żelaznej (2-torowa linia kolejowa Kraków-Dębica), co sprzyjało szybszemu rozwojowi miasta. Tarnów był pierwszym wolnym miastem w Polsce porozbiorowej. Został wyzwolony z 30 na 31 października 1918 roku.

„Perła Renesansu” - tak o tarnowskiej Starówce mówią wybitni znawcy sztuki. Tarnów w dobie Renesansu był jednym z najpiękniejszych miast w Polsce. Piękny kościół parafialny, wspaniały ratusz, bogate polichromowane na zewnątrz kamienice mieszczańskie o ciekawej architekturze stwarzały wspaniały widok. W początkach XVI wieku Tarnów liczył około 1200 mieszkańców. Miasto posiadało mury obronne, wodociągi i kanalizację. Zamożni mieszkańcy trudnili się rzemiosłem i handlem. Właścicielem Tarnowa był w tym czasie wybitny polityk, człowiek światły i bywały w świecie, hetman wielki koronny Jan Tarnowski.

Ratusz w Tarnowie

Usytuowany pośrodku tarnowskiego Rynku jest, obok Katedry, najstarszą i najokazalszą z zabytkowych budowli miasta. Za sprawą formy i wystroju zaliczany jest do architektonicznych dzieł epoki Renesansu. Nietrudno odnaleźć w nim elementy budowli z czasów średniowiecza, gdyż początkami swymi sięga co najmniej połowy XV w. Doszczętnie zniszczony podczas dwóch wielkich pożarów miasta (1483 i 1484), już przed 1500 rokiem został odbudowany, a może nawet zbudowany na nowo za sprawą Jana Amora z Tarnowa, ojca hetmana Jana Tarnowskiego, jako budynek w całości murowany i piętrowy. Obecny kształt Ratusza jest rezultatem przebudowy i rozbudowy dokonanej pomiędzy 1567 a 1594 rokiem przez księcia Konstantego Ostrogskiego lub jego syna Janusza. Przypuszcza się, iż plany owych przekształceń opracował Jan Maria Padovano. Nie można jednak wykluczyć, że autorem ich był murator królewski Santi Gucci.

Ratusz jest piętrową budowlą w kształcie skrzyni, zwieńczoną wysoką ścianą attyki, skrywającą pogrążone dachy, wzorowaną na attyce krakowskich sukiennic, ozdobioną grzebieniem złożonym z kamiennych maszkaronów i sterczyn. Wieża ratuszowa, dominująca nad całym miastem, jest w dolnej, starszej części, kwadratowa, wyżej cylindryczna, zwieńczona gankiem straży z wielograniastym hełmem, nad którym widnieje Pogoń Litewska ostatnich właścicieli Tarnowa - książąt Ostrogskich. Pierwsze piętro ratusza zajmują dwa wielkie pomieszczenia: Sala Pospólstwa i Sala Rady, do których prowadzą reprezentacyjne schody znajdujące się w renesansowej klatce schodowej. Obecnie Ratusz pełni rolę obiektu ekspozycyjnego Muzeum Okręgowego.

Zespół renesansowych kamienic

Przed głównym wejściem katedry wznosi się zabytkowa kamienica - dom Mikołajowskich. Jest to najlepiej zachowany dom w Tarnowie z początku XVI w. Wejście do kamienicy zdobi piękny renesansowy kamienny portal, a nad nim asymetrycznie umieszczony kartusz herbowy z gryfem i łacińskim napisem informującym, ze dom był „fundowany” w 1524 r. Obecnie w Domu Mikołajowskich i dwóch sąsiednich kamienicach znajdują się zbiory sztuki sakralnej Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie. Będąc na rynku należy zwrócić uwagę na dwie kamienice z podcieniami po stronie północnej wybudowane w II połowie XVI w., które najlepiej prezentują zachowane fragmenty stylu renesansu (kamieniarka, attyki).

Kolejnym przykładem budownictwa renesansowego jest Dom Florencki z II połowy XVI w. z elewacją frontową podwieszoną na poziomie piętra na charakterystycznych kamiennych kroksztynach.

Renesansowe nagrobki w Katedrze

Katedra w Tarnowie została wniesiona jako jednonawowa budowla pod koniec XIV w. Była rozbudowywana poprzez dobudowanie od południa i północy bocznych kaplic, które następnie przerodziły się w nawy boczne świątyni. Szczególnymi - wzbudzającymi zachwyt zabytkami - są kamienne nagrobki znajdujące się wewnątrz tej świątyni prezentujące styl gotycki, renesansowy i barokowy. Pomnik nagrobny Barbary z Rożnowa znajdujący się w prezbiterium kościoła jest podręcznikowym przykładem jak w początkach XVI w. gotyk na ziemiach polskich przeradzał się w renesans. Figura zmarłej jest niewątpliwie wzorowana na gotyckich przedstawieniach Matki Bożej Bolesnej, zaś oprawa pomnika jest już renesansowa.

Dojrzałym przykładem renesansowej rzeźby, znajdującym się w tarnowskim kościele katedralnym jest pomnik nagrobny trzech Janów Tarnowskich w lewej nawie pod chórem.
Za najpiękniejszy w Europie renesansowy pomnik przedstawiający kobietę uważa się wiszący pomnik nagrobny Barbary z Tęczyńskich Tarnowskiej, żony Hetmana Jana Tarnowskiego. Rzeźba pochodzi z warsztatu Bartłomieja Berrecciego, włoskiego artysty, budowniczego i rzeźbiarza Kaplicy Zygmuntowskiej w wawelskiej katedrze. Tarnowska Katedra jest znana przede wszystkim z najwyższych pomników nagrobnych w Europie. Jednym z nich jest pomnik Hetmana Jana Tarnowskiego wniesiony na lewej ścianie prezbiterium, jego wysokość wynosi 13,8 m. Jest to jeden z najpiękniejszych renesansowych zabytków tego typu w Polsce i w Europie. Po drugiej stronie prezbiterium wznosi się monumentalny pomnik nagrobny książąt Ostrogskich - wniesiony już w stylu baroku.

Przystanek 2:

Dwór obronny w Szymbarku

Szesnastowieczny Dwór obronny w Szymbarku, wybudowany około 1540 roku, jest najlepszym przykładem kasztelu w Polsce. Stanowił centrum władzy rodu Gładyszów, tzw. „Dominium Ropae”. Dwór stoi na skraju skarpy, opadającej do doliny Ropy. Dawniej u jego stóp istniał bród na rzece, a sama Ropa była spławna: transportowano nią np. ścięte drzewa z górskich lasów.

Obiekt wybudowany jest na planie prostokąta o wymiarach 20 na 13 metrów. Do czterech narożników przylegają kwadratowe, rozszerzające się ku górze wieże, tworzące w miejscu rozszerzenia kamienne machikuły. Wybudowany był pierwotnie w stylu gotyckim, ale z czasem nadano mu ostateczny renesansowy charakter. Dzisiejszy kształt zawdzięcza przebudowie z lat 1585 - 1590. Pogrążony dach schowany jest za wysoką, arkadową attyką, która tworzy całość wraz z attykami na wieżach. Poniżej attyki widoczny jest pas dekoracji sgraffitowej. Reszta bryły jest otynkowana. Budynek jest trójkondygnacyjny. Posiada piwnice, które pełniły funkcję magazynu, parter o charakterze obronnym i piętro z dwiema dużymi salami reprezentacyjnymi. W dworze zachowały się kamienne obramienia okien i drzwi, kilka kamiennych kominków oraz resztki polichromii w południowo-zachodnim alkierzu.

Z Dworem w Szymbarku związanych jest wiele podań i legend, jedna z nich mówi o skarbach schowanych w jaskini znajdującej sie pod dworem i pilnowanych przez diabły, inna - o czterech córkach rycerza Gładysza herbu Gryf, które miały mieszkać w wieżach - z powodu odmiennych charakterów, każda w innej.

W XVIII wieku Dwór został opuszczony przez właścicieli, a w XIX wieku uruchomiono w nim gorzelnię. Doprowadziła ona do rujnacji budynku i dewastacji jego wnętrza. W 1973 roku rozpoczęto jego renowację, która została zakończona została jesienią 2010 roku. Odrestaurowany Dwór w Szymbarku jest odziałem Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach.

Już za tydzień...
Kolejna odsłona tegorocznej edycji programu będzie mieć miejsce w niedzielę, 28 listopada, i obejmować będzie: Lamus w Branicach, Opactwo Cystersów w Mogile i Zamek w Suchej Beskidzkiej. Natomiast, na 30 listopada zaplanowane zostało podsumowujące seminarium w Willi Decjusza, połączone ze zwiedzaniem obiektu.